Opowiadania Muschga, noty, Twórczość 6/1976

copyright © „Twórczość” & Grzegorz Robakowski

 

OPOWIADANIA MUSCHGA

W swoich opowiadaniach – zbiory Fremdkörper (1968) i Liebesgeschichten (1972) – rozszerza Adolf Muschg społeczno-kulturalną dokumentację diagnoz, które postawił w powieściach W lecie zająca (1965) i w Odczarowaniu (1967). Intelektualiści z obydwu powieści zdają sobie sprawę z chaosu aksjologicznego, jakiemu podporządkowana jest dzisiejsza rzeczywistość kulturalna. W opowiadaniach chodzi Muschgowi głównie o przejawy dezorientacji całkowicie naiwnej, dezorientacji tych, którzy wobec chaosu wartości są intelektualnie bezradni, którzy mu biernie ulegają. Powinno by to wzmocnić szyderczą tonację w pisarstwie Muschga, jest to jednak tonacja szydercza mniej więcej taka sama jak w powieściach.

Na bezwzględność szyderstwa i tym razem nie pozwala pewien rodzaj współczucia, chociaż motywy tego współczucia są w opowiadaniach nieco inne. Intelektualiści z obydwu powieści zasługują na współczucie, ponieważ są bezsilni, ofiarom chaosu wartości w opowiadaniach nie można odmówić współczucia dlatego, że za swój brak rozeznania w chaosie wartości nie mogą być odpowiedzialni. Postaciom opowiadań przydarza się to, co się musi przydarzać, gdy wartości wybiera się tak na ślepo jak los na loterii, która w dodatku jest loterią oszukańczą.

W opowiadaniach ze zbioru Fremdkörper konfrontuje Muschg mimowolnych hazardzistów fałszywej gry. Efektem tej konfrontacji mogłoby być wzaemne zobaczenie pustych rąk, Muschg ma to na uwadze, stroni jednak od łatwego dydaktyzmu, licząc na porozumienie się nie z postaciami swoich utworów, lecz z ich czytelnikami. Konfrontowane postacie opowiadań Besuch in der Schweiz i Keine Mädchen niewiele z konfrontacji potrafią się nauczyć, do milczącego porozumienia między autorem a czytelnikami powinno jednak dojść. Autor robi do czytelnika perskie oko, prezentując bezwartościowe fanty, które postacie trzymają w rękach.

W zbiorze Liebesgeschichten rezygnuje Muschg z działań narracyjnych ponad postaciami utworów, przechodzi do narracji pierwszoosobowej postaci lub opowiada wyłącznie z ich punktu widzenia, sięga więc do tych sposobów narracji, które stosował w powieściach. Mimo tej formalnej zbieżności są to sposoby pisarsko odrębne. W powieściach opowiadaczami są intelektualiści, Muschg nie potrzebował więc odchodzić generalnie od swojego własnego języka. W opowiadaniach Liebesgeschichten odchodzi Muschg od niemczyzny literackiej i wprowadza niemczyznę kolokwialną w rozmaitych od­mianach, niekiedy tak kuriozalną, jak niemczyzna półanalfabety w opowiadaniu Der Zusenn oder das Heimat.

Jakkolwiek potoczą się losy pisarskie Muschga, odejście w Liebesgeschichten od konwencjonalnej niemczyzny musi mieć dla jego pisarstwa ogromne znaczenie. Liebesgeschichten dowodzą, że Muschg nie jest pisarsko skazany na konwencjonalność swojego własnego języka. Nie jest to sprawa czysto formalna. Opowiadanie Der Zusenn oder das Heimat przestałoby być literacko wiarygodne, gdyby zostało napisane w języku mniej społecznie autentycznym. To samo dałoby się powiedzieć o opowiadaniach Der Wiedergutmacher, Der blaue Mann czy Ein ungetreuer Prokurist. Bez odwołań do społecznie autentycznego języka nie da się dziś opowiadać o niczym społecznie autentycznym. W Liebesgeschichten rozszerzył Muschg bardzo widocznie zakres swoich obserwacji społecznych, podporządkowując te obserwacje nadal swoim diagnozom fałszywej sytuacji człowieka w rzeczywistości kultury.

Wyeksponowany w tytule drugiego zbioru motyw naczelny (historie miłosne) zbliża Muschga niekiedy do tego, co Ingeborg Bachmann mówi o „miłości bez miłości” w opowiadaniach Symultanki. Opowiadanie Ein ungetreuer Prokurist mogłoby się znaleźć w Symultance, chociaż z całą pewnością nie mamy tu do czynienia z jakimikolwiek zależnościami literackimi. Zjawisko „miłości bez miłości” nie jest czyimkolwiek pisarskim wymysłem. Muschg nie mógł się z nim rozminąć, skoro jego pisarską specjalnością jest nieszczęście, na które skazuje człowieka świat pomylonych wartości.

Henryk Bereza

 

książki Henryka Berezy / teksty Henryka Berezy / epistoły Henryka Berezy / o Henryku Berezie napisali / galeria zdjęć Henryka Berezy

Skip to content